Streszczenie: Bezpośrednim prekursorem Polskiego Związku Turystycznego był Krajowy Związek Turystyczny z siedzibą w Krakowie, który od chwili powstania w 1906 r. był jedną z oficjalnych placówek sieci tego rodzaju dla każdego byłego kraju koronnego Imperium Habsburgów. Wyrazem półoficjalnego statusu Związku było m.in. prawo używania godła Galicji. Z tego m.in. względu, już od 1912 r., Krajowy Związek Turystyczny zajmował się ruchem automobilowym w całej Galicji i posiadał swoje filie we Lwowie i Stanisławowie oraz przedstawicielstwo w Wiedniu. KrajZT publikował szereg wydawnictw przewodnikowych w różnych językach. W jednym tylko 1912 r. wyszło drukiem 18 959 egzemplarzy ilustrowanych przewodników. To właśnie Lwowski Oddział KrajZT wydał w 1914 r. kultowy przewodnik po Karpatach Wschodnich znanego prekursora polskiej turystyki i prezesa Akademickiego Klubu Turystycznego we Lwowie, dr. Mieczysława Orłowicza. W 1926 r. PZT zaczął rozwijać siatkę połączeń autobusowych z Krakowa. Obejmowały one głównie transport do miejscowości turystycznych w pobliskim odcinku Karpat. Pierwszy dworzec autobusowy powstał na Placu Św. Ducha w Krakowie, a drugi – na Placu Zgody w Podgórzu (zwany popularnie dworcem „Karpaty”). Od 1927 r. PZT organizował samodzielnie kursy dla przewodników turystycznych, przeznaczonych do oprowadzania wycieczek, tak krajowych, jak i zagranicznych. Publikował różnego rodzaju druki ulotne, plakaty, pocztówki i przewodniki w czterech językach. W 1935 r. przyjął na siebie wielotysięczny ruch turystyczno-pielgrzymkowy związany z sypaniem Kopca Piłsudskiego na Sowińcu. Do wybuchu II wojny światowej idea dworców autobusowych PZT minęła bezpowrotnie.
Słowa kluczowe: Krajowy Związek Turystyczny, Polski Związek Turystyczny, komunikacja autobusowa, ruch turystyczny, Karpaty Zachodnie.
Abstract: Precursorul direct al Asociației Poloneză de Turism a fost Asociația de Turism a Țării, cu sediul în Cracovia, care de la înființarea sa în anul 1906 a reprezentat unul dintre centrele oficiale de acest tip pentru fiecare dintre fostele țări ale Coroanei Imperiul Habsburgic. O exprimare a statutului semioficial al Asociației este demonstrat, printre altele, de dreptul de utilizare a stemei Galiției. Iar din acest motiv, începând cu anul 1912, Asociația de Turism a Țării se ocupa de circulația cu automobile în întreaga Galiție și deținea propriile filiale în Liov și Stanisławów, precum și o reprezentanță la Viena. Asociația publica o serie de ghiduri turistice în diferite limbi. Doar în anul 1912 au fost tipărite 18.959 de exemplare de ghiduri ilustrate. În anul 1914, datorită filialei din Liov, a fost publicat ghidul de cult ritual al Carpaților Orientali, al cărui autor, dr. Mieczysław Orłowicz, este cunoscut drept precursorul turismului polonez și președintele Clubului Academic Turistic în Liov. În anul 1926, Asociația Poloneză de Turism a început să dezvolte o rețea de conexiuni de autobuz din Cracovia, care acopereau în principal transportul către localitățile turistice aflate în apropierea Carpaților. Prima autogară a fost înființată în Plac Św. Ducha din Cracovia, iar cea de-a doua în Plac Zgody din Podgórze (cunoscută popular drept „gara Carpați”). Din anul 1927, Asociația Poloneză de Turism a organizat cursuri independente pentru ghizii turistici, care aveau drept scop coordonarea excursiilor, atât în țară, cât și în străinătate. A publicat diferite tipuri de pliante, afișe, cărți poștale și ghiduri în patru limbi. În anul 1935, s-a preocupat de gestionarea unui flux impresionat de turiști și pelerini, veniți pentru a participa la ridicarea Movilei lui Piłsudski din Sowiniec. Până la izbucnirea celui de-al Doilea Război Mondial, idea de autogară a Asociației Poloneză de Turism s-a stins.
Cuvinte-cheie: Asociația de Turism a Țării, Asociația Poloneză de Turism, transport cu autobuzul, mișcare turistică, Carpații de Vest.
Анотація: Прообразом Польської туристичної спілки (ПТС) був Крайовий туристичний союз із осередком у Кракові, який з моменту свого заснування 1906 року став одним із офіційних майданчиків такого типу в кожному колишньому коронному краю Габсбурзької імперії. Спілка мала напівофіційний статус, про що зокрема, свідчить її право використовувати герб Галичини. З цієї причини, серед іншого, вже з 1912 року Крайовий туристичний союз (КТС) займався автомобільним рухом по всій Галичині і мав свої філії у Львові та Станиславові, а також представництво у Відні. КТС видав низку путівників різними мовами. Лише 1912 року вийшло друком 18 959 примірників ілюстрованих путівників. Власне Львівська філія КТС 1914 року видала культовий путівник Східними Карпатами відомого предтечі польського туризму і голови Академічного туристичного клубу у Львові, доктора Мєчислава Орловича. 1926 року ПТС почала розвивати мережу автобусних сполучень із Кракова. Вони в основному займалися перевезеннями до туристичних пунктів у прилеглій частині Карпат. Перший автобусний вокзал постав на площі Святого Духа у Кракові, а другий — на площі Згоди у Підґужжі (відомий як вокзал «Карпати»). З 1927 року ПТС організовувала самостійні курси туристичних екскурсоводів, покликаних проводити екскурсії і в Польщі, і за кордоном. Спілка видавала різні афіші, плакати, листівки та путівники чотирма мовами. 1935 року вона поклала на себе відповідальність за багатотисячний туристично-паломницький рух, пов’язаний із закладенням пагорба Пілсудського в Совінці. До початку Другої світової війни ідея автобусних вокзалів ПТС канула в минуле.
Ключові слова: Крайовий туристичний союз, Польська туристична спілка, автобусне сполучення, туристичний рух, Західні Карпати.